ماجراهای محله اختیاریه تهران و دلبرکان «صاحب‌اختیار»

شمیران، نه امروز، که در گذشته‌ای نزدیک، دلبرکی بود که بر دامان البرز آرام گرفته بود و فخر می‌فروخت. طبیعت شگفت‌انگیز و زیبا، هوایی خوش و چشم‌اندازهای رویایی، همراه با باغ‌های مفرح و بزرگ، همه آن چیزی بود که در این ییلاق دوست‌داشتنی البرز جنوبی بر فراز تهران و روی به چشم می‌آمد. روستاها و آبادی‌های شمیران، پیش از آن که در تهرانِ کلان‌شهرِ امروز حل شوند، ویژگی‌هایی داشتند.

اختیاریه از آن دسته محله‌های شمیران به شمار می‌آید که قصه‌هایی دلنشین در پسِ تاریخ خود دارد. محله اختیاریه، برای آن‌ها با تاریخ و گذشته این محله و باغ‌های تاریخی آنجا آشنایی دارند، گل‌های مریم و یک شخصیت نام‌آور و بادانش دوره قاجاره را به یاد می‌آورد. 

شیوا جعفری در مدخل «اختیاریه» در دایره‌المعارف بزرگ اسلامی درباره این محله تاریخی چنین نوشته است «زمینهای این محله در گذشته جزو روستای درّوس به شمار می‌رفته است و در دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، به عبدالحسین‌خان فخرالملک معروف به عبدالحسین‌خان کُفری، پسر محمدحسن‌خان سردار قاجار، متعلق بود؛ ازاین‌رو، در آن روزگار به حسین‌آباد و یا حسینیه شهرت داشت؛ هنوز هم در این محله میدانی به نام حسین‌آباد وجود دارد. در آن دوره قناتی برای مصارف اهالی این محل حفر شده بود [...] مظهر این قنات در اختیاریه است و نام مالک آن غفاری محتشمی ضبط شده است. این قنات در منابع به نام اختیاریه و یا غفاری آمده است». 

این منطقه زیبا از زمانی آوازه بیش‌تر یافت که در مالکیت یکی از رجال خوش‌نام قاجار درآمد «در دورۀ مظفرالدین شاه، غلامحسین غفاری، پسر میرزا هاشم‌خان امین‌الدوله ملقب به صاحب‌اختیار، پس از آنکه باغ چیذر را به شاهزاده شعاع‌السلطنه، پسر مظفرالدین شاه، فروخت، زمینهای حسین‌آباد (میان رستم‌آباد و سلطنت‌آباد) [...] را خریداری، و باغی در آن احداث کرد و آن را به‌‌سبب آنکه ملقب به‌ صاحب‌اختیار بود، اختیاریه نام نهاد. مستوفی‌الممالک پسر میرزا یوسف آشتیانی در سالهای پایانی عمر خود، بیشتر تابستانها را در آنجا می‌گذرانید. در این فصل، در طول خیابان بلند اختیاریه چادرهای پوش هندی می‌افراشتند و تقریباً هر روز شیخ خزعل، سردار ظفر، سردار اسعد، میرزا سلیمان ‌خان میکده و دکتر ملک‌زاده از وقت ناهار در این چادرها گرد هم می‌آمدند و بیشتر اوقات برای صرف شام نیز در آنجا می‌ماندند و محتشم‌الدوله پیشکار غلامحسین‌خان غفاری صاحب‌اختیار، تهیۀ لوازم آنان را به عهده داشت».

اگر وسوسه تاریخ بر دل‌ات بیفتد و رویا ببافی، شاید عطر گل‌های مریم را در اختیاریه امروز نیز بتوانی ببویی! صاحب‌اختیار در کنار گنجینه‌هایی که از تاریخ و فرهنگ ایران به ویژه دربار قاجار داشت، شیفته گل‌های مریم بود «از آنجا که صاحب‌اختیار به گل مریم علاقۀ بسیاری داشت، دستور داده بود تا در باغچه‌های اطراف چادرها و استخر، گل مریم کاشته شود. همچنین او به عکس علاقه‌مند بود و مجموعۀ عکسهای بی‌نظیری داشت. در زیر هر عکس، نام شخص و یا اشخاص و محل و تاریخ عکس را به خط خود می‌نوشت و در صندوقهایی در عمارت اختیاریه نگهداری می‌کرد. افزون‌برآن دیوارهای عمارت اختیاریه پوشیده از عکسهای تاریخی بود». 

عکس: تزیینی، قصر سلطنت‌آباد در شمیران، از آنتوان سوریوگین

نقاشی: غلامحسین غفاری (صاحب‌اختیار)